Dung nham là gì? Thành phần, các loại dung nham phổ biến

Dung nham là loại vật chất đặc biệt thường không dễ bắt gặp trong cuộc sống. Hãy cùng Palada.vn tìm hiểu dung nham là gì, thành phần cùng một số loại dung nham phổ biến trong bài viết dưới đây nhé.

Dung nham là gì?

Khái niệm dung nham nghĩa là gì? Dung nham là đá nóng chảy đã bị trục xuất ra khỏi phần bên trong của một hành tinh trên mặt đất. Sự khác nhau giữa mắc ma và dung nham là mắc ma vẫn còn mắc kẹt một phần dưới lòng đất chứ không chồi hẳn lên và chảy như dung nham.

Dung nham
Dung nham

Dung nham có thể phun trào tại núi lửa hoặc qua những vết nứt trên lớp vỏ. Nhiệt độ dung nham vào khoảng 800 đến 1.200 °C. Đá núi lửa do quá trình làm nguội sau đó cũng thường được gọi là dung nham.

Độ nhớt của hầu hết dung nham gấp khoảng 10.000 đến 100.000 lần so với nước. Mặc dù vậy, dung nham có thể chảy rất xa trước khi quá trình nguội đi khiến nó bị đông đặc lại. Lý do là vì dung nham tiếp xúc với không khí nhanh chóng phát triển một lớp vỏ rắn cách nhiệt với phần dung nham lỏng còn lại, giúp giữ cho dung nham đủ nóng và dẻo để tiếp tục chảy. 

Thành phần dung nham là chất gì?

Dung nham trên vỏ Trái Đất chủ yếu là các khoáng chất silicat. Các dung nham không chứa silicat hiếm có thể được hình thành do sự tan chảy cục bộ của các phần khoáng chất không chứa silicat hoặc bằng cách phân tách dung nham và mắc ma thành các pha lỏng không chứa silicat cùng silicat không thể trộn lẫn.

Dung nham núi lửa
Dung nham núi lửa

Các loại dung nham phổ biến

Cụ thể thành phần một số loại dung nham như sau:

Dung nham chảy
Dung nham chảy

Dung nham silicat là hỗn hợp nóng chảy chủ yếu là oxy và silic, những nguyên tố phong phú nhất của vỏ Trái Đất cùng một lượng nhỏ nhôm, canxi, magiê, sắt, natri và kali cùng một lượng nhỏ của nguyên tố khác.

Dung nham felsic hoặc silic có hàm lượng silic cao hơn 63%. Với hàm lượng silic cao như vậy, những dung nham này cực kỳ nhớt. Do độ nhớt rất cao này, dung nham felsic thường phun trào bùng nổ tạo ra trầm tích nham thạch (nhiều mảnh vụn).

Dung nham trung gian chứa 52% đến 63% silica, hàm lượng nhôm thấp hơn và thường giàu magie và sắt hơn một chút so với dung nham felsic. Dung nham trung gian hình thành vòm andesit và dung nham khối và có thể xuất hiện trên các núi lửa dốc đứng, chẳng hạn như ở Andes. 

Dung nham mafic hay bazan được đặc trưng bởi hàm lượng oxit magie và oxit sắt tương đối cao và có hàm lượng silica giới hạn trong khoảng 52% đến 45%. 

Dung nham siêu mafic có hàm lượng magie cao tạo thành boninite, đưa nhiệt độ của dung nham lên mức cao.

Núi lửa là gì? Nguyên nhân núi lửa phun trào

Các địa hình tạo ra bởi dung nham

Do được hình thành từ đá nóng chảy nhớt nên các dòng dung nham chảy và phun trào tạo nên các dạng địa hình khác biệt.

Núi lửa

Núi lửa là địa hình chính được hình thành bởi sự phun trào lặp đi lặp lại của dung nham và tro bụi theo thời gian. Có nhiều hình dạng từ núi lửa hình khiên với sườn rộng, nông được hình thành từ các vụ phun trào chủ yếu phun trào của dòng dung nham bazan tương đối lỏng, đến núi lửa dạng tầng có sườn dốc được tạo thành từ các lớp tro xen kẽ và các dòng dung nham nhớt hơn điển hình của trung gian.

Hồ dung nham

Hiếm khi một nón núi lửa có thể chứa đầy dung nham nhưng không phun trào. Dung nham còn đọng lại trong miệng núi lửa được gọi là hồ dung nham. Các hồ dung nham thường không tồn tại lâu, chúng sẽ chảy ngược trở lại buồng mắc ma và dung nham sau khi giảm áp suất bằng cách xả khí qua hõm chảo, hoặc thoát ra ngoài qua sự phun trào của dòng dung nham hoặc vụ nổ núi lửa.

Hồ dung nham
Hồ dung nham

Nón núi lửa

Nón núi lửa được hình thành do sự tích tụ dung nham xung quanh một lỗ thông hơi nhỏ trên một tòa nhà núi lửa. Nón than được hình thành từ tro được ném ra từ lỗ thông hơi chất nổ. Nón xòe ra được hình thành do sự tích tụ của xỉ núi lửa nóng chảy và xỉ bị đẩy ra ở dạng lỏng hơn.

Mái vòm dung nham

Các mái vòm dung nham được hình thành do sự phun trào mắc ma và dung nham Chúng có thể tạo thành các vết lồi tròn nổi bật. Khi núi lửa đùn dung nham silic, nó có thể tạo thành mái vòm phồng hoặc mái vòm nội sinh, dần tạo nên một cấu trúc lớn giống như chiếc gối, cấu trúc này sẽ nứt và có thể giải phóng các khối đá và gạch vụn đã nguội. Rìa trên và mặt bên của một mái vòm dung nham phồng lên có xu hướng được bao phủ bởi các mảnh đá, đá dăm và tro

Ống dung nham

Các ống dung nham được hình thành khi một dòng dung nham lỏng nguội đi trên bề mặt bên trên đủ để tạo thành lớp vỏ. Bên dưới lớp vỏ này, dung nham có thể tiếp tục chảy dưới dạng chất lỏng. Khi dòng chảy này xảy ra trong một khoảng thời gian dài thì ống dẫn dung nham có thể tạo thành một lỗ hoặc ống dung nham giống như đường hầm.

Trên đây là những thông tin cơ bản về dung nham núi lửa là gì, thành phần và các loại dung nham phổ biến mà Palada.vn muốn gửi đến các bạn. Nếu còn gì thắc mắc về vấn đề này, hãy để lại câu hỏi cho chúng tôi bên dưới nhé.

Trả lời

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *