Trong các tác phẩm thơ ca hay văn chương muốn làm nổi bật nội dung cũng như nghệ thuật nhất định cần đến các biện pháp tu từ, trong đó điệp ngữ là một biện pháp thường xuyên sử dụng. Vậy điệp ngữ là gì và tác dụng như thế nào, tất cả những điều này sẽ có trong bài viết dưới đây, hãy cùng tìm hiểu với chúng mình.
Tóm tắt
Khái niệm điệp ngữ
Điệp ngữ là một biện pháp nghệ thuật ở đó việc tác giả lặp đi lặp lại một từ hoặc một cụm từ hay thậm chí là cả một câu có dụng ý cụ thể nhằm tăng tính biểu cảm cho đoạn văn hoặc đoạn thơ.
Việc lặp một từ người ta gọi là điệp từ, lặp các cụm hay các câu gọi là điệp ngữ. Người ta còn có biện pháp lặp lại một dạng câu (câu nghi vấn, câu hỏi, câu cầu khiến, câu cảm thán…) nhiều lần trong cùng đoạn thơ, đoạn văn thì gọi là điệp cấu trúc câu (hoặc điệp cấu trúc cú pháp).
Vậy là đã biết điệp ngữ là gì, cho ví dụ như sau để có thể hiểu cụ thể hơn về khái niệm:
Ví dụ 1
“Nhìn thấy gió xoa mắt đắng
Thấy con đường chạy vào tim
Thấy sao trời cùng đột ngột những cánh chim
Như sa và như ùa vào buồng lái”
(Bài thơ viết về tiểu đội xe không có kính – tác giả Phạm Tiến Duật)
Trong khổ thơ trên nhà thơ Phạm Tiến Duật đã điệp từ “nhìn thấy” hai lần nhằm nhấn mạnh hành động nhắc tới trong câu.
Ví dụ 2:
“Rồi sớm rồi chiều, lại bếp lửa của bà nhen,
1 ngọn lửa, lòng bà luôn luôn ủ sẵn,
1 ngọn lửa chứa 1 niềm tin dai dẳng…”
(Bếp lửa – tác giả Bằng Việt)
Cụm từ “1 ngọn lửa” được tác giả lặp lại 2 lần trong khổ thơ trên có tác dụng gợi nhắc về hình ảnh bếp lửa của bà.
Ví dụ 3:
“Ðế quốc Mỹ nhất định sẽ phải cút khỏi nước ta. Tổ quốc ta nhất định rồi sẽ thống nhất. Ðồng bào Nam Bắc nhất định rồi sẽ sum họp một nhà”
(Nhận định của Bác Hồ)
Trong câu văn trên Bác Hồ đã sử dụng biện pháp lặp cấu trúc câu vừa tạo tính nhạc cho câu vừa thể hiện sự quyết tâm của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ.
Điệp ngữ là gì, có mấy loại điệp ngữ?
Điệp nối tiếp
Điệp nối tiếp là dạng điệp mà trong đó các từ ngữ, cụm từ được lặp lại đứng nối tiếp nhau trong câu. Tác dụng thường là nhằm tạo sự mới mẻ, tăng tiến, liền mạch.
Ví dụ cho điệp nối tiếp:
“Anh đã tìm em rất lâu, rồi rất lâu
Thương em, thương em, anh thương em biết mấy”
(Phạm Tiến Duật)
Hai câu thơ trên có dùng phép điệp nối: “rất lâu” lặp hai lần trong câu một và “thương em” lặp ba lần liên tiếp trong câu hai. Với việc sử dụng phép điệp nối tiếp tạo sự da diết như tăng lên gấp bội, diễn tả nỗi nhớ nhung của tác giả đối với nhân vật “em”.
Điệp ngắt quãng
Điệp ngắt quãng là biện pháp dùng các từ ngữ lặp giãn cách nhau, có thể là cách nhau trong 1 câu văn hoặc cách nhau trong 2, 3 câu thơ của một khổ thơ.
Ví dụ về điệp ngắt quãng:
– “Ta làm 1 con chim hót
Ta làm 1 cành hoa
Ta nhập vào hòa ca
1 nốt trầm xao xuyến”.
(Thanh Hải)
Trong khổ thơ trên điệp từ “ta” được Thanh Hải lặp lại ba lần ở đầu mỗi câu thơ cho thấy một khát khao của nhân vật “ta” được hòa mình vào làm mọi điều trong cuộc sống.
Thêm 1 ví dụ khác: “Tre xung phong xông vào xe tăng, đại bác. Tre giữ làng, tre giữ nước, giữ mái nhà tranh, tre giữ đồng lúa chín. Tre hi sinh để bảo vệ người. Tre là anh hùng lao động! Tre là anh hùng chiến đấu!”
(Thép Mới)
Điệp từ “Tre” được lặp lại rất nhiều lần ở đầu mỗi câu văn và lặp lại những 4 lần trong cùng một câu. Đây chính là phép điệp ngắt quãng có tác dụng nhấn mạnh vào chủ thể và thể hiện hành động kiên cường, bất khuất của người anh hùng dân tộc “tre”.
Điệp vòng (điệp chuyển tiếp)
Điệp vòng có thể hiểu là các từ ngữ, cụm từ ở cuối câu văn hoặc câu thơ trước được lặp lại ở đầu câu thơ, câu văn tiếp theo sau tạo sự chuyển tiếp, gây một cảm xúc dạt dào cho người đọc, người nghe.
Ví dụ về phép điệp chuyển tiếp:
“Khói Tiêu Tương thì cách Hàm Dương
Cây Hàm Dương lại cách Tiêu Tương mấy trùng.
Cùng trông lại rồi cùng chẳng thấy
Thấy xanh xanh chỉ những mấy ngàn dâu.
Ngàn dâu xanh kia ngắt một màu,
Lòng chàng ý thiếp thì ai sầu hơn ai?
(Chinh Phụ ngâm – tác giả Đặng Trần Côn và Đoàn Thị Điểm)
Hai từ “Thấy” và “ngàn dâu” là từ ngữ được lặp lại ở đầu câu sau tạo sự chuyển tiếp, có vẻ trùng trùng, điệp điệp như ngút ngàn không chỉ ở màu xanh của dâu mà đây còn là sự trải dài nỗi nhớ chồng phải đi xa của người chinh phụ.
Điệp ngữ là gì, tác dụng của điệp ngữ
Tác dụng nhấn mạnh
Điệp ngữ thường được các tác giả sử dụng câu thơ, câu văn có tác dụng nhấn mạnh vào một sự vật, sự việc đã có nào đó hoặc là việc lặp lại có chủ đích để nhấn mạnh tâm tư, tình cảm, nỗi lòng của nhân vật đã được nhắc tới trong câu.
Ví dụ:
“Bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp ôm nồng đượm
Cháu thương bà mấy nắng mưa!”
(Bếp lửa – tác giả Bằng Việt)
Trong khổ thơ trên cụm từ “1 bếp lửa” được lặp lại hai lần ở đầu mỗi câu thơ có tác dụng nhấn mạnh hình ảnh trong trí nhớ của người cháu. Từ đó thể hiện tình cảm và nỗi nhớ nhung da diết về “bếp lửa”, về bà dấu yêu.
Tác dụng liệt kê
Điệp ngữ còn được sử dụng để liệt kê các sự vật, sự việc được nói tới trong câu nhằm để sáng tỏ ý nghĩa, tính chất của sự vật, sự việc.
Ví dụ:
“Hạt gạo làng ta
Có vị phù sa
Của sông Kinh Thầy
Có hương lá sen thơm
Trong hồ nước đầy
Có lời mẹ hát….
Có bão tháng 7
Có mưa tháng 3”
(Trần Đăng Khoa)
Điệp từ “có” được lặp lại 5 lần tạo sự liệt kê làm nổi bật tinh túy làm nên hạt gạo đó là vị phù sa, lời mẹ hát, hương sen, bão tháng 7, mưa tháng 3. Từ đó cảm nhận được vất vả, nhọc nhằn của hậu phương khi làm ra lương thực cung cấp cho tiền tuyến.
Tác dụng khẳng định
Các từ ngữ lặp đi lặp lại tác dụng khẳng định điều một tất yếu, niềm tin tác giả vào sự việc sẽ xảy ra.
Ví dụ:
“Một dân tộc đã gan góc đứng lên chống ách nô lệ của Pháp hơn tám mươi năm nay, 1 dân tộc đã gan góc dám đứng về phía Đồng minh chống lại phát xít mấy năm nay, dân tộc đó nhất định phải được tự do! Dân tộc đó nhất định phải được độc lập”.
(Tuyên ngôn độc lập – chủ tịch Hồ Chí Minh)
“Dân tộc đó phải…” được Bác Hồ lặp lại 2 lần chính là sự khẳng định điều chắc chắn, tất yếu “phải được độc lập” của một dân tộc kiên cường, bất khuất.
Từ Hán Việt là gì? Một số từ Hán Việt hay sử dụng phổ biến hiện nay
Điệp ngữ trong văn học
+ “Không có kính không phải vì chiếc xe này không có kính
Bom giật, bom rung làm kính vỡ đi rồi
…
Nhìn đất, nhìn trời và ta nhìn thẳng”
(Phạm Tiến Duật)
– Trong khổ thơ trên cụm từ “không có kính” được lặp lại 2 lần trong cùng câu thơ có tác dụng nhấn mạnh vào sự thiếu thốn về phương tiện vận chuyển là chiếc ô tô.
Câu thơ cuối từ “nhìn” lặp lại 3 lần nhấn mạnh hành động chủ thể nhắc tới là người lái xe.
Với việc sử dụng phép điệp ngữ trong hai câu thơ đầu, cuối tạo sự liền mạch, mở đầu và kết thúc cho khổ thơ. Phép điệp đầu tiên “không có kính” thể hiện cuộc chiến tranh chống Mỹ ác liệt với nhiều thiếu thốn, vất vả thì phép điệp thứ hai hành động “nhìn” của người lái xe lại cho thấy lạc quan, yêu đời như không hề có chuyện gì và rất thờ ơ với sự thiếu thốn đó.
+ “Nào đâu những đêm vàng ở bên bờ suối,
Ta say mồi rồi đứng uống ánh trăng tan?
Đâu những ngày mưa lay chuyển 4 phương ngàn,
Ta lặng ngắm giang san này đổi mới?
Đâu những bình minh với cây xanh nắng gội,
Tiếng chim ca trong giấc ngủ ta tưng bừng?
Đâu những chiều với lênh láng máu sau rừng.
Ta đợi chết 1 mảnh mặt trời gay gắt,
Để ta chiếm lấy riêng những phần bí mật?
Than ôi! Thời oanh liệt ấy nay còn đâu?”
(Nhớ rừng – tác giả Thế Lữ)
– Khổ thơ điệp từ “đâu” và điệp từ “ta” lặp đi lặp lại 4 lần trong đầu mỗi cặp câu tạo thành kết cấu “nào – ta”.
Việc sử dụng phép lặp này với tác dụng liệt kê các việc “ngài hổ” đã làm tạo thành một thời oanh liệt của quá khứ. Dụng ý nhấn mạnh nỗi niềm dĩ vãng đã qua, thời vàng son của chúa tể sơn lâm nay đã không còn.
Phân biệt biện pháp điệp ngữ với lỗi lặp từ
Đôi khi các từ ngữ được lặp đi lặp lại trong đoạn văn hay câu thơ nhưng thật ra không hề có giá trị nghệ thuật thì được gọi là phép lặp từ thông thường. Vì vậy, các bạn học sinh cần phân biệt rõ đâu là biện pháp tu từ điệp ngữ và phép lặp từ thông thường.
- Điệp ngữ: Là một biện pháp tu từ được lặp lại có chủ đích của người viết với mục đích nhấn mạnh.
- Phép lặp từ thông thường hay chỉ là lỗi lặp từ là các từ được lặp lại nhiều lần nhưng lại không có bất kỳ giá trị nghệ thuật nào.
Ví dụ về lỗi lặp từ:
Ví dụ 1: Hôm nay không có gì thông báo, hôm nào có thông báo gì chúng tôi sẽ thông báo sau.
Từ “thông báo” ở câu trên được lặp lại 3 lần nhưng không hề có tác dụng gì.
Ví dụ 2:
Này chồng này mẹ này cha – Này là em ruột, này lại là em dâu
Từ “này” được tác giả lặp lại nhiều lần, nhưng nó chỉ có tác dụng giúp chúng ta biết được những ai là người thân trong gia đình Thúy Kiều chứ không có tác dụng tạo cảm xúc cho người đọc.
Ví dụ 3: Lúa mới cấy được mấy ngày mà lúa đã bén chân.
Từ “lúa” được lặp lại 2 lần nhưng chỉ có tác dụng mô tả lại quá trình phát triển của cây lúa.
Ta có thể kết luận điệp ngữ là biện pháp tu từ nhằm đi sâu vào văn chương, thơ ca làm sống dậy tình cảm của chủ thể trữ tình được nhắc tới. Khi hiểu được dụng ý nghệ thuật mà mỗi phép tu từ này mang lại chúng ta mới hiểu hết được những cái hay cái đẹp và ý nghĩa tác giả gửi gắm. Chúc các bạn thành công và nhớ đón đọc thêm nhiều bài viết thú vị trên Palada.vn nhé.
