“Đất có Thổ Công, sông có Hà Bá”. Vậy, Hà Bá là gì? Hà Bá có thật không? Truyền thuyết về Hà Bá bắt người có đúng đúng không? Cùng Palada.vn tìm hiểu xem Hà Bá là con gì qua bài viết này nhé.
Tóm tắt
Hà Bá là gì?
Hà Bá (chữ Hán: 河伯) là một thần thể được tưởng tượng trong tín ngưỡng dân gian và Đạo giáo, có vai trò cai quản các dòng sông giống như Thổ Địa quản lý đất đai. Do đó, người Việt thường có câu ngạn ngữ: “Đất có Thổ Công, sông có Hà Bá.”
Cùng vì vậy mà Hà Bá thường được các người dân tôn kính tại những khu vực gần sông, nhằm cầu nguyện cho sự an lành trên sông và hy vọng bắt được nhiều cá trong mùa mưa.
Tuy nhiên, tại một số nơi, quan niệm về Hà Bá lại khác với định nghĩa trên. Theo quan điểm này, Hà Bá được coi là một vị thần ác, thường mang đến tai họa cho các làng chài ven sông, khiến mọi người đồng loạt sợ hãi và căm ghét, tương tự như Thuồng Luồng.
Nguyên nhân chính khiến Hà Bá trở thành một nhân vật huyền bí trong tín ngưỡng dân gian là do Hà Bá có ảnh hưởng đối với các làng chài, không được tôn thờ rộng rãi như các vị thần khác. Người ta chỉ cúng Hà Bá tại các con sông và vùng nước, nhằm cầu nguyện cho mọi người tránh khỏi thiên tai do nước và có một mùa thu hoạch đầy đủ tôm cá.
Con Hà Bá có thật không?
Hà Bá cũng giống như nhiều vị thần và nhân vật huyền thoại khác trong lịch sử Việt Nam, là một sáng tạo của trí tưởng tượng dân gian. Hà Bá trở thành biểu trưng cho nỗi sợ hãi và khiếp đảm trước sức mạnh phi thường của thiên nhiên và sông nước. Hình ảnh Hà Bá đã được hình thành từ trí tưởng tượng của những người dân, để thể hiện được sự kính trọng và truyền thống của đất nước.
Theo truyền thuyết, Hà Bá là một ông lão với bộ râu tóc bạc trắng, luôn được miêu tả như một hình tượng độc đáo. Tay ông cầm một cây gậy, phất trần như biểu tượng của sự kiên cường, ngồi trên lưng một con rùa, ông vui vẻ cười, tạo nên một hình ảnh đầy mê hoặc.
Những truyền thuyết về Hà Bá
Truyền thuyết về câu nói: “Đất có Thổ Công, sông có Hà Bá”
Theo “Ông Thổ công và ông Hà Bá” – Truyện cổ nước Nam – Ôn Như Nguyễn Văn Ngọc, NXB Văn học, năm 2003, kể rằng:
“Một ngày kia, khi con quỷ từ trên trời xuống, nó thấy Thổ Công đang cai trị một vùng đất rộng lớn, trong khi Hà Bá chỉ cai quản một vùng nước nhỏ xung quanh. Con quỷ nảy ra ý đồ chiếm ngự một phần sông và một phần đất ở đó. Nó liền đến gặp Thổ Công, xin được xây dựng thành phố và được đồng ý.
Tuy nhiên, trước khi xây dựng, con quỷ không làm lễ tạ, khiến Hà Bá tức giận. Hà Bá cho nước chảy vào đất theo mạch nước ngầm. Mỗi lần thành phố được xây dựng, nước lại xói mòn và đổ sập.
Trong khi đó, dưới lòng sông, thần Hà Bá thấy nguồn nước của mình bị tắc, nên lấy làm bực bội. Người đã đánh vào đất, khiến đất lở và trôi xuống nước.
Hai bên tiếp tục đánh nhau, làm cho dân tình kiệt quệ, đất lở, cây cối đổ nghiêng, và nước sông đục ngầu. Cuối cùng, cả hai thần mệt mỏi và nhận ra rằng con quỷ đã gây ra mọi rắc rối.
Hai thần hội ngộ và thỏa thuận: “Chúng ta không liên quan gì đến nhau, không đánh nhau nữa, nhưng đất thuộc về Thổ Công và sông thuộc về Hà Bá”.
Truyền thuyết Hà Bá đòi ái phi làm vợ
Vào thời Trần, năm 1377, vua Duệ Tông (1337 – 1377) có một ái phi tên Nguyễn Thị Bích Châu. Bích Châu không chỉ xinh đẹp mà còn thông minh, có tài văn chương.
Dù ái phi Bích Châu đã cố gắng ngăn chặn, nhưng vua Trần Duệ Tông vẫn dẫn theo 12 vạn quân để đánh Chiêm Thành. Bích Châu, không thể ngăn cản, đã xin được đi theo để hộ tống.
Sau một thời gian dài, đoàn quân đến cửa biển Kỳ Hoa và gặp phải sóng lớn và gió mạnh. Trong đêm đó, vua Duệ Tông mơ thấy một vị thần tên Nam Minh, người đề nghị vua cho mình một người thiếp. Nếu được, thần sẽ làm sóng yên biển lặng và giúp vua đánh Chiêm Thành.
Khi vua Duệ Tông kể lại giấc mơ của mình, sự sợ hãi lan tỏa trong lòng mọi người, và không ai dám lên tiếng trừ Bích Châu. “Tiện thiếp tình nguyện hy sinh để bảo vệ đoàn ngự giá và quân đội,” Bích Châu dũng cảm nói. Tấm lòng trung thành của bà khiến ai cũng xúc động, nhưng vua Duệ Tông vẫn kiên quyết không đồng ý.
Dù sóng gió đánh đập, nước tràn trề, quý phi Bích Châu vẫn tươi tắn xuất hiện, sụp quỵ lạy và cầu chúc vua yên tâm và chiến thắng. Sau đó, bà quay về phía Bắc, kính chào cha mẹ và từ biệt các quan quân, trang nghiêm ngồi thẳng trong chiếc thuyền thoi nhỏ, trên đó cất cánh quốc kỳ.
Thuyền chỉ mới chạm nước đã chìm sâu. Lúc này, đoàn thuyền chiến đầy những tấm lòng nhiệt huyết đã sẵn sàng lao vào trận trước quyết tâm đánh đuổi kẻ thù và bảo vệ bờ cõi.
Tuy nhiên, do Trần Duệ Tông không lắng nghe lời khuyên bảo, quân đội tiếp tục tiến vào động Y Mang, đất Chiêm, và bất ngờ gặp mưu đồ của quân giặc Bà Ma, một tướng của Chế Bồng Nga. Kết quả, toàn bộ quân đội tan rã.
Đây là truyền thuyết về việc Hà Bá đòi vợ, nhưng theo những nhà nghiên cứu, khi vua Duệ Tông hi sinh, sự hoảng loạn lan truyền khắp nơi. Chỉ có bà Bích Châu tỏ ra bình tĩnh và đảm nhận trách nhiệm lãnh đạo ba quân rút lui an toàn, đưa thi hài vua ra khỏi hiểm nguy.
Tuy nhiên, khi đến cửa biển Kỳ Hoa, bà kiệt sức và thở cuối cùng. Theo di chúc của bà, quân đội chôn cất bà tại cửa biển đó.
Trên đây là những thông tin giải thích về Hà Bá là gì, Hà Bá có thật không cùng những truyền thuyết về Hà Bá. Dù chỉ là nhân vật hư cấu nhưng hiện nay, ở rất nhiều nơi vẫn còn tục thờ Hà Bá. Mọi người vẫn tin rằng thờ thần Hà Bá để cầu bình an, tránh khỏi thiên tai do nước và có một mùa thu hoạch đầy đủ tôm cá.
