Nghĩa tường minh và hàm ý là những ý nghĩa nằm trong câu để giúp người đọc, người nghe hiểu được ý nghĩa mà người viết, người nói đang muốn truyền tải thông điệp. Để hiểu được nghĩa tường minh và hàm ý là gì thì hãy cùng theo dõi bài viết dưới đây của Palada.vn nhé.
Tóm tắt
Nghĩa tường minh là gì?
Nghĩa tường minh là câu nói có ý nghĩa được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu. Nghĩa tường minh rất dễ nhận ra, cũng rất dễ hiểu bởi người nghe, người đọc vốn không cần suy diễn về nội dung và ý nghĩa của câu nói đã mang nghĩa tường minh.
Ví dụ: Trong tác phẩm Lặng lẽ Sa Pa đã có câu mang nghĩa tường minh như sau:
– Trời ơi, sao chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng lại đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra phía sau, rồi trở vào ngay, tay cầm một cái làn. Hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế rồi thong thả đi đến chỗ bác già.
– Ô! Cô còn quên chiếc khăn đây này!
Anh thanh niên vừa vào thì đã kêu lên. Để cô gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn kẹp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn vội quay đi.
Trong đoạn văn này, ta có thể thấy đây chỉ là diễn biến của một câu chuyện thông thường, không có ẩn ý nào được che đậy sau lớp nghĩa đen. Tất cả các câu văn đều chỉ nhằm miêu tả những nhân vật đã xuất hiện.
Hàm ý là gì?
Hàm ý còn được gọi là hàm ẩn, hàm ngôn. Đó là phần nội dung tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng vẫn có thể suy ra ý nghĩa được truyền tải từ những từ ngữ ấy.
Đối với nghĩa hàm ý thì người đọc, người nghe không thể hiểu thông điệp muốn truyền tải ngay, mà phải suy ngẫm và khám phá những sự tinh túy ẩn sau từng con chữ.
Tuỳ vào hoàn cảnh mà hàm ý sẽ được sử dụng vào các mục đích sau: Mời mọc, rủ rê, từ chối, đề nghị kín đáo. Hàm ý có thể được sử dụng trong các ngôn ngữ sinh hoạt, báo chí, văn chương còn trong các văn bản khoa học, hành chính – công vụ thì không nên dùng hàm ý.
Ví dụ về hàm ý trong đời sống
Chúng ta có thể lấy ví dụ về hàm ý như sau: Cháy nhà mới ra mặt chuột. Hàm ý của câu này là: khi chúng ta gặp tình huống khó khăn, hoạn nạn mới thực sự biết ai là bạn chân thành, ai là kẻ đến bên ta để tính toán, vụ lợi. Từ đó chúng ta có được sự lựa chọn sáng suốt hơn trong cuộc sống của mình.
Điều kiện sử dụng nghĩa hàm ý
Muốn sử dụng hàm ý trong hội thoại, cần đảm bảo hai điều kiện sau:
– Người nói, người viết có mục đích đưa hàm ý vào câu.
– Người nói, người viết có năng lực nhận ra hàm ý trong câu.
Trong giao tiếp, sử dụng hàm ý có nhiều tác dụng thể hiện sự tinh tế, lịch sự, đồng thời giúp cách diễn đạt của câu trở nên phong phú hơn.
Ví dụ hàm ý được sử dụng trong đoạn trích dưới đây:
Chị Dậu nhìn con nói: “U không ăn, con ăn đi. Con chỉ còn ăn bữa này ở nhà nữa thôi. Con cố gắng ăn thật no”.
Cái Tí nghe mẹ nói, xám mặt, luống cuống hỏi mẹ: “Vậy bữa sau con ăn ở đâu”? Chị nức nở, nhìn con bằng ánh mắt xót xa: “Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị bên thôn Đoài”.
Cái Tí nghe tới đây giật mình, tay cầm củ khoai ném vào rổ, oà khóc: “U định bán con ư? Con xin u, con còn nhỏ, xin u đừng bán con đi. Xin u cho con được ở với u, với các em”.
Trong đoạn văn này, chị Dậu đã sử dụng một số ví dụ về hàm ý hội thoại như:
– “Con chỉ còn ăn bữa này ở nhà nữa thôi”. Hàm ý bên trong câu nói này là chị Dậu muốn thông báo cho Tí rằng đây là bữa ăn cuối cùng ở nhà, bởi sau đó chị sẽ phải bán nó đi, nó không còn được ăn khoai cùng u và các em nữa.
– “Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị bên thôn Đoài”. Câu nói này có hàm ý rằng chị Dậu sẽ bán Tí cho cụ Nghị bên thôn Đoài.
Sở dĩ, chị Dậu phải nói những câu hàm ý như vậy là tránh nói ra sự thật làm đau lòng con. Chị thương con nhưng vì hoàn cảnh khó khăn nên mới phải làm như vậy. Do đó, chị dùng hàm ý để tránh chạm đến nỗi đau này, bản thân chị cũng rất khó để nói ra điều đó.
Điều kiện thứ hai khi sử dụng hàm ý là: Người nghe có năng lực nhận ra hàm ý. Ta có thể thấy, cái Tí hoàn toàn hiểu được ý tứ trong câu của chị Dậu. Điều này thể hiện qua sự hốt hoảng, tiếng khóc cùng câu nói “U định bán con ư?” của cái Tí.
Điển cố là gì? Điển tích là gì? Điển cố và điển tích trong văn học
Luyện tập các ví dụ về hàm ý
Dưới đây chúng ta sẽ cho ví dụ về hàm ý và phân tích nó:
Ví dụ 1: Hãy cho biết hàm ý của câu được in đậm trong đoạn trích sau đây:
Bác lái xe dắt anh lại chỗ họa sĩ và cô gái:
– Đây, để tôi giới thiệu với anh một vị hoạ sĩ lão thành nhé. Cô đây là kỹ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè, mà Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra món chè pha bằng nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
Câu in đậm: “Tuổi già cần nước chè, mà Lào Cai đi sớm quá” có hàm ý thể hiện bác lái xe muốn anh thanh niên hãy tiếp đón hoạ sĩ và cô kĩ sư bằng nước chè mà anh thanh niên pha rất ngon.
Ví dụ 2: Tìm câu có chứa hàm ý trong đoạn trích sau, cho biết nội dung của hàm ý đó:
Mẹ nó nổi giận, quơ đũa bếp doạ đánh, nó đành phải gọi lại nhưng lại nói trổng:
– Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe thấy, chờ nó gọi: “Ba vô ăn cơm”. Con bé vẫn đứng trong bếp nói vọng ra:
– Cơm chín rồi!
Anh vẫn không quay lại.
Trả lời: Câu có chứa hàm ý trong đoạn trích vừa rồi là: “Cơm chín rồi”. Câu này thực chất là câu mà bé Thu dùng gọi ông Sáu vào ăn cơm, có thể hiểu là “cơm chín rồi đấy, vô ăn cơm đi”.
Trên đây là những nội dung cơ bản giúp các bạn hiểu hơn về hàm ý là gì và một số ví dụ về hàm ý trong đời sống. Hãy tiếp tục đón đọc những nội dung tiếp theo trên Palada.vn nhé.
