Điệp từ là một trong những phép tu từ mà chúng ta đã được tìm hiểu trong chương trình lớp 7. Điệp từ là gì? Tác dụng của điệp từ là gì? Điệp từ và điệp ngữ khác gì nhau? Cùng palada.vn tìm hiểu về khái niệm điệp từ thông qua các ví dụ cụ thể trong bài viết này nhé.
Tóm tắt
Điệp từ là gì?
Điệp từ (hay còn được gọi là điệp từ) là một kỹ thuật trong văn học, mà người viết hoặc người nói sử dụng để lặp lại một từ hoặc cụm từ nhằm tạo sự nhấn mạnh, khẳng định, liệt kê và làm nổi bật vấn đề hoặc ý nghĩa cần truyền tải cho người đọc hoặc người nghe.
Ví dụ, trong Bài thơ về tiểu đội xe không kính của nhà thơ Phạm Tiến Duật, ta có đoạn sau:
“Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng
Nhìn thấy con đường chạy vào thẳng tim
Thấy sao trời & đột ngột cánh chim
Như sa, như ùa vào buồng lái”
Ở đây, tác giả đã sử dụng kỹ thuật điệp từ bằng cách lặp lại từ “thấy” trong các câu thơ, nhằm nhấn mạnh hoạt động và phong cảnh mà tác giả đã chứng kiến. Bằng việc lặp lại từ này, tác giả tạo ra một hiệu ứng tăng cường, làm cho những thứ được nhìn thấy trở nên đặc biệt và gắn kết sâu sắc trong tâm trí người đọc.
Điệp ngữ điệp từ khác gì nhau? Điệp từ là lặp lại một từ, còn điệp ngữ là lặp lại một cụm từ
Tác dụng của điệp từ
Điệp từ là một biện pháp tu từ đem lại nhiều tác dụng quan trọng cho người viết và người nói khi sử dụng.
- Một trong những tác dụng đó là khả năng gợi lên hình ảnh sống động. Phép điệp từ thường được ứng dụng rộng rãi trong văn học để tác giả truyền đạt những hình ảnh và cảm xúc mà họ muốn gửi gắm vào tác phẩm. Thông qua việc sử dụng biện pháp tu từ này, người viết có thể kích thích trí tưởng tượng của người đọc, giúp họ hình dung và trải nghiệm những cảm nhận mà tác giả muốn truyền đạt.
Ví dụ về điệp từ: “Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm” điệp từ “dốc” đã gợi lên hình ảnh đồi núi trập trùng và rất hiểm trở.
- Điệp từ có tác dụng nhấn mạnh: Điệp từ thường được sử dụng để tăng cường sự nhấn mạnh và mục đích của nó là để làm nổi bật tình cảm, suy nghĩ của nhân vật, sự vật hay sự việc được đề cập trong câu hoặc đoạn văn. Qua việc lặp lại, điệp từ giúp chúng ta tập trung vào những điểm quan trọng và tạo sự ấn tượng mạnh mẽ đến người đọc.
“Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt những sợi giang
Ve kêu, rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái bẻ măng một mình
Rừng thu trăng rọi hòa bình
Nhớ ai tiếng hát nghĩa tình, thủy chung”.
Từ “nhớ” được lặp lại đến 3 lần, cách quãng, gắn với nội dung đoạn thơ, tạo nên sự hiện hữu của nỗi nhớ trong tác giả. Điệp từ được sử dụng để nhấn mạnh nỗi nhớ nhung không nguôi của tác giả đối với những con người và kỷ niệm xưa. Mỗi khi nhìn về các hiện tượng, các cảnh tượng quen thuộc, tác giả lại hồi tưởng cảnh cũ và những người xưa.
- Điệp từ có tác dụng liệt kê: Ngoài sử dụng để nhấn mạnh thì điệp từ còn được sử dụng để liệt kê nhằm làm sáng tỏ ý nghĩa hay tính chất của những các sự vật, sự việc đang được đề cập đến.
“Nào đâu những đêm vàng trên bờ suối,
Ta say rồi đứng uống ánh trăng tan?
Đâu những ngày mưa giăng bốn phương ngàn,
Ta lặng ngắm giang san mình đổi mới?
Đâu những bình minh xanh cây nắng gội,
Tiếng chim ngân giấc ngủ ta tưng bừng?
Đâu những ngày chiều lênh láng máu sau rừng.
Ta đợi c.h.ế.t mảnh mặt trời gay gắt,
Để ta chiếm hết riêng phần bí mật?
– Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?”
(Nhớ rừng – Thế Lữ)
Trong đoạn thơ trên, cặp từ “đâu” và “ta” xuất hiện đến 4 lần, tạo nên cấu trúc và kết cấu “Đâu – ta”. Chúng gợi lại kỷ niệm về thời anh liệt và những chiến công anh hùng. Sự liệt kê này thể hiện qua các đặc điểm và kỷ niệm của quá khứ.
- Điệp từ có tác dụng khẳng định: Điệp từ truyền tải niềm tin của tác giả về tầm quan trọng của sự việc.
Ví dụ:
“Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của thực dân Pháp hơn tám mươi năm nay, một dân tộc gan góc đứng về phe Đồng minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đó phải có được tự do! Dân tộc đó phải có được độc lập”.
(Tuyên ngôn độc lập – Hồ Chí Minh)
Cụm từ “Một dân tộc” được lặp lại nhằm tạo sự liệt kê và nhấn mạnh. Nó thể hiện sự kiên cường và quyết tâm của dân tộc trong thời kỳ kháng chiến.
“Dân tộc đó phải” được lặp lại hai lần để khẳng định một cách rõ ràng. Điều này là sự chắc chắn và tất yếu, bởi vì một dân tộc kiên cường và bất khuất nhất định “phải được độc lập”. Tự do và độc lập là những giá trị thiết yếu mà dân tộc cần phải thể hiện. Chúng là kết quả và hiệu quả của lòng yêu nước và sự dũng cảm trong cuộc đấu tranh để giành lại đất nước.
Các dạng điệp từ
Về các dạng điệp từ, hiện tại có 3 dạng chính: điệp từ cách quãng, điệp từ nối tiếp và điệp từ chuyển tiếp (điệp từ vòng). Ba dạng này khác nhau và có thể được hiểu rõ hơn thông qua các ví dụ sau đây.
Điệp từ cách quãng
Điệp từ cách quãng là hình thức lặp lại một cụm từ trong đó từ hoặc cụm từ được cách nhau một khoảng trống mà không có sự liên tiếp. Điệp từ cách quãng thường được sử dụng trong thơ và thường được đặt cách xa nhau một vài từ, cụm từ hoặc thậm chí một câu để bổ sung ý nghĩa cho nhau.
Ta có ví dụ:
“… Nhớ sao lớp học i tờ
Đồng khuya đuốc sáng giờ liên hoan
Nhớ sao ngày tháng cơ quan
Gian nan đời vẫn ca hát núi đèo
Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều
Chày đêm nện cối đều suối xa…”
(Việt Bắc – Tố Hữu)
Trong đó cụm từ “nhớ sao” chính là điệp từ cách quãng.
“Buồn trông cửa bể chiều hôm,
Thuyền trôi thoáng cánh buồm xa xa,
Buồn trông ngọn nước mới sa,
Hoa trôi man mác biết đi về đâu.
Buồn trông ngọn cỏ dầu dầu,
Chân mây mặt nước màu xanh xanh.
Buồn trông gió cuốn mặt duềnh,
Tiếng mưa sầm sập bủa quanh chỗ ngồi.”
(Truyện Kiều – Nguyễn Du)
Điệp từ nối tiếp
Điệp từ nối tiếp là một kỹ thuật sử dụng việc lặp lại một từ hoặc cụm từ để tạo ra sự nối tiếp trong văn bản. Bằng cách lặp lại và kết hợp các từ hoặc cụm từ liên tiếp, điệp từ nối tiếp tạo ra sự nhấn mạnh về cảm xúc hoặc ý nghĩa quan trọng.
Ta có ví dụ:
Hồ Chí Minh muôn năm!
Hồ Chí Minh muôn năm!
Hồ Chí Minh muôn năm!
Giây phút thiêng anh gọi tên Bác ba lần.
=> Cụm từ “Hồ Chí Minh muôn năm!” chính là điệp từ nối tiếp trong đoạn thơ trên.
Điệp từ chuyển tiếp (điệp từ vòng)
Đây là biện pháp tu từ thường được dùng trong thơ như thơ lục bát, thất ngôn lục bát, tứ tuyệt,…giúp lời thơ mạch lạc & các ý nghĩa được kết nối.
Ta có ví dụ:
“Cùng trông lại và cùng chẳng thấy
Thấy xanh xanh tận mấy ngàn dâu
Ngàn dâu xanh ngắt một màu
Lòng chàng ý thiếp sầu ai hơn ai?”
(Chinh Phụ ngâm khúc – Đặng Trần Côn & Đoàn Thị Điểm)
Trong ví dụ trên, các từ “thấy” & “ngàn dâu” là điệp từ chuyển tiếp.
Cách phân biệt điệp từ & lặp từ
Mặc dù điệp từ có xuất phát từ phép lặp từ, nhưng nó có giá trị nghệ thuật cao hơn vì khả năng tạo hình ảnh và âm thanh mạnh mẽ trong việc diễn đạt. Trái lại, lặp từ không có khả năng gợi lên hình ảnh hay biểu cảm, mà chỉ đơn giản là sự lặp lại âm tiết nhằm tạo liên kết giữa các câu hoặc làm rõ ý nghĩa ngôn ngữ.
Ví dụ:
- Nhà Minh có anh, có chị, có ba & có mẹ. Trong nhà có tivi, có tủ lạnh, có điều hoà & có máy giặt.
- Cô Tư đang gặt lúa. Cô Tư lau mồ hôi trên trán. Cô Tư gọi tôi. Cô Tư kể chuyện về mẹ tôi.
Hai ví dụ trên cho thấy đây không phải là điệp từ mà đó là lỗi lặp từ do bị thiếu vốn từ.
Trên đây là những thông tin giải thích về khái niệm điệp từ là gì, tác dụng, phân loại và ví dụ về điệp từ. Hãy thực hành làm các dạng bài tập về cách tạo ra điệp từ để tránh nhầm lẫn giữa điệp từ và lỗi lặp từ nhé.
