Trong cuộc sống hiện nay, người ta thường nhắc đến hai chữ “vô thường” khi có những chuyện không may xảy ra. Nhưng trên thực tế, có mấy ai hiểu được đời vô thường là gì? Vậy thì hôm nay hãy cùng chúng mình tìm hiểu vô thường có nghĩa là gì, cuộc sống vô thường nghĩa là gì trong bài viết này để biết cách sử dụng “vô thường” chính xác nhất nhé.
Tóm tắt
Vô thường trong Phật giáo là gì?
Để hiểu cuộc đời vô thường là gì thật ra cũng không quá khó. Vô thường là một trong những học thuyết nền tảng của Phật giáo, được đề cập đến trong Tam pháp Ấn: Vô thường, Khổ và Vô ngã.
“Vô” trong “vô thường” có ý nghĩa là “không” hoặc “không thật”. Còn từ “thường” trong vô thường có ý nghĩa là “bền vững” hoặc “thường còn”. Hiểu về mặt ngữ nghĩa thì vô thường là sự không bền vững, có thể thay đổi.
Kinh điển Phật giáo có nhắc tới thuyết vô thường rất nhiều, điển hình như câu nói “đời người vô thường”. Phật giáo khẳng định rằng toàn bộ sự sống trên cuộc đời đều không bền vững, không có gì là tồn tại mãi mãi, không có ngoại lệ, mọi thứ từ vật chất đến tinh thần đều phải chịu sự chi phối và ảnh hưởng bởi thời gian.
Một ví dụ: Giáo lý Phật giáo đã đề cập rằng con người ai rồi cũng sẽ phải trải qua 4 tiến trình Thành, Trụ, Hoại, Không, hay là Sinh, Lão, Bệnh, Tử. Không một người nào và không một thứ thuốc trường sinh nào có thể giúp cho con người thoát khỏi quy luật trên.
Giải thích về cuộc đời vô thường nghĩa là gì, thiền sư Thích Nhất Hạnh đã đưa ra một ví dụ rất gần gũi. Theo thầy, vô thường có nghĩa đơn giản là mọi sự đều sẽ thay đổi, sẽ không thể có sự vật nào bất biến vào hai thời điểm nối tiếp nhau được. Mọi sự đều thay đổi trong mỗi phút giây nên không thể có mô tả chính xác lúc này nó đã giống hay khác so với lúc trước như thế nào. Ví dụ đơn giản như dòng sông mà ta tắm hôm nay liệu nó có còn là dòng sông cũ hay không?
Khái niệm vô thường đã được nhắc đến trong câu nói nổi tiếng “Không ai tắm hai lần trên một dòng sông” của triết gia Heraclitus. Nếu không hiểu thế sự vô thường là gì, chúng ta sẽ thấy câu nói này thật khó hiểu vì muốn tắm bao nhiêu lần ở dòng sông đó mà chẳng được?
Tuy nhiên, bởi vì vô thường nên dù vẫn là một con sông đó nhưng bản chất nước sông của ngày hôm nay đã khác đi nhiều so với nước sông của ngày hôm qua. Đức Khổng Tử khi đứng nhìn một con sông cũng đã phải thốt lên rằng “Ôi, nước sông trôi chảy ngày đêm, không bao giờ được ngừng nghỉ sao!”.
Nhân sinh quan là gì? Ảnh hưởng nhân sinh quan Phật giáo đến người Việt
Ý nghĩa khi giác ngộ được đời người vô thường
Theo thầy Thích Nhất Hạnh, khi đã có sự giác ngộ về vô thường sẽ giúp bản thân ta thoát ra khỏi các ý niệm về sự giống và khác nhau, sự đi và đến. Giác ngộ được vô thường, khi nhìn dòng sông chúng ta sẽ hiểu dòng sông hôm nay tại sao không giống nhưng cũng chẳng khác hôm qua hay ngọn nến ta thắp tối hôm nay cũng sẽ chẳng là ngọn nến vẫn đang cháy vào buổi sớm ngày mai. Sự sống là điều thay đổi liên tục trong từng giây. Bất cứ ai cũng đều phải nằm trong tiến trình vô thường.
Nhiều người thấy đời người vô thường, sự sống vô thường thì sinh ra tâm lý đau khổ, buồn rầu, buông xuôi… Họ cho rằng có gì là tồn tại mãi mãi đâu, sẽ luôn có mất mát, lụi tàn… Vậy thì mình cố gắng để làm cái gì?
Thế nhưng, đạo Phật cũng chỉ ra rằng vô thường luôn có ý nghĩa tích cực của nó. “Nhờ có vô thường mà mọi sự vật mới có cơ hội, đời sống nhờ có vô thường mới hiện hữu. Nếu hạt bắp không vô thường thì hạt bắp đó không bao giờ có thể biến thành một cây bắp. Nếu không vô thường thì cây bắp không bao giờ cho ta trái bắp để ăn được. Nếu con gái quý vị không thay đổi thì nó không thể nào lớn lên để trở thành một phụ nữ. Và cháu của bạn sẽ không bao giờ ra đời…” – Trích từ tác phẩm “Không diệt không sinh đừng sợ hãi” của thầy Nhất Hạnh.
Vì sự sống là vô thường, nên nếu chúng ta nhận ra nó, chúng ta sẽ biết cách thương quý giây phút hiện tại. Nhờ có vô thường mà nỗi đau ngày hôm nay tưởng như có thể bóp nghẹt con tim và hơi thở của chúng ta rồi tới một ngày cũng sẽ qua đi. Đến khi nhìn lại ta thấy mình đã mạnh mẽ biết bao để có thể vượt qua nó, có một tâm thế bình an và vững vàng như ngày hôm nay. Nhờ có vô thường, sự sống mới được hiện diện. Cây cối đâm chồi nảy lộc ra hoa rồi lại kết trái. Con cái chúng ta được sinh ra rồi chúng lớn lên và tiếp tục hành trình cuộc đời chúng…
Khi đã thấy rõ được vô thường, quán chiếu vô thường hàng ngày, hàng phút hàng giây, ta sẽ ý thức được sự quý giá của thời điểm hiện tại, quý những thứ mà ta đang có và những người ở bên cạnh ta.
Thực tập vô thường cũng sẽ giúp chúng ta bớt tuyệt vọng, chán nản trước những điều bất như ý. Khi biết mọi thứ đều là vô thường, ta sẽ càng cần sống hết mình với hiện tại, cố gắng từng chút một để được chuyển hóa, tạo ra những thành tựu tốt hơn trong tương lai.
Thực tập quán chiếu vô thường hàng ngày sẽ giúp ta diệt trừ sân, si. Bởi khi biết mọi điều là vô thường, chúng ta sẽ cảm nhận mọi thứ bằng tuệ giác chứ không bị phụ thuộc, không bị si mê, giảm đi ham muốn chiếm hữu của cá nhân.
Cách thực tập sống cuộc sống vô thường là gì?
Nhận ra và hiểu vô thường là gì bằng trí óc thì ai cũng làm được. Nhưng để hiểu sâu tới tận cùng ngữ nghĩa về vô thường thì chỉ trí óc thôi lại không thể làm được. Bởi, theo giáo lý nhà Phật, trí não không thể đưa con người tới giải thoát.
Vậy làm sao mới có thể thực tập vô thường? Theo thầy Thích Nhất Hạnh, để có thể thực tập vô thường, trước hết chúng ta cần có một tâm thế vững chãi, có sự kiên định, rồi sau đó chúng ta cần thực tập nhìn sâu. Nhìn sâu để thấu hiểu hơn về bản chất của vô thường. Khi đã thấu hiểu ta mới có thể quán chiếu và hiểu biết sâu sắc về vô thường và biến cái hiểu này thành một phần của chúng ta. Hàng ngày ta đều phải thực tập quán chiếu về hiểu biết này.
Thầy Nhất Hạnh cũng nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc duy trì sự giác ngộ về vô thường để có thể sống với sự vô thường trong mọi khoảnh khắc của đời sống. Hãy xem vô thường như một đối tượng, thực tập thiền về nó, nuôi dưỡng tri giác về nó. Chỉ khi được duy trì sự thấu hiểu và tu tập hàng ngày thì tri thức về vô thường mới trở thành một “chiếc chìa khóa” giúp mở ra cánh cửa của chân lý thực tại.
Ngược lại, nếu chỉ giác ngộ về sự vô thường trong chốc lát rồi để đấy, không tiếp tục nhìn sâu, hiểu sâu hơn nữa thì trong cuộc sống chúng ta sẽ dễ dàng quên mất ý nghĩa của vô thường, rồi lại tiếp tục nhìn mọi sự vật, sự việc vẫn bất biến như ta chưa từng có nhận thức về vô thường.
Đó là lý do vì sao nhiều cha mẹ và con cái đối xử với nhau như thể họ sẽ sống cùng nhau mãi mãi. Có nhiều khi trong cuộc sống chúng ta quên mất hoặc không nghĩ tới việc chỉ vài năm nữa thôi, con cái của chúng ta sẽ lấy vợ lấy chồng và có gia đình riêng của chúng.
Hoặc chỉ vài năm nữa thôi, cha mẹ già yếu bệnh tật cũng không thể mãi ở bên chúng ta. Nhưng trong hiện tại chúng ta vẫn chưa biết trân trọng thời gian được ở bên nhau, được nhìn thấy nhau và vẫn còn được yêu thương nhau. Và còn rất nhiều mối quan hệ khác nữa: vợ chồng, bạn bè, anh em… Liệu rằng trong vài năm, vài chục năm nữa hay thậm chí là vài ngày, vài tuần nữa họ sẽ có còn ở bên cạnh ta hay không?
Thực tập về vô thường vừa khó cũng lại vừa dễ. Điều quan trọng là chúng ta cần duy trì sự thực tập về nó hàng ngày, thậm chí hàng giờ. Nếu có thể, hãy bắt đầu ngay từ hôm nay các bạn nhé.
Vậy là vừa rồi Palada.vn đã cùng các bạn hiểu hơn về vô thường là gì, ý nghĩa của vô thường trong Phật giáo cũng như trong đời sống. Chúc các bạn thực tập thành công và có cho mình cuộc sống vô thường, an yên giữa những biến động của cuộc đời này.
