Xyanua là gì? Dấu hiệu bị nhiễm độc và cách sơ cứu kịp thời

Xyanua là chất gì?

Xyanua là một hóa chất cực mạnh, có thể gây nguy hiểm đến tính mạng con người kể cả ở nhiều dạng hợp chất khác nhau. 

Xyanua có thể tồn tại ở thể khí dạng không màu như hydro xyanua (HCN), xyanua clorua (CNCl) hoặc dạng tinh thể như natri xyanua (NaCN), kali xyanua (KCN).

Về mùi vị, Xyanua được mô tả là có mùi khá giống “hạnh nhân đắng”, nhưng đôi lại không mùi. Bởi vậy, rất khó có thể phân biệt được Xyanua với các hóa chất khác.

Điều đặc biệt nguy hiểm là Xyanua có thể tìm thấy trong tự nhiên từ các thực phẩm quen thuộc như sắn (khoai mì), hạnh nhân, đậu lima chưa sơ chế kỹ, hay có trong hạt trái cây như hạt đào, táo, mơ. Bên cạnh đó, Xyanua còn được tìm thấy trong khói thuốc lá, khói đám cháy hay trong các sản phẩm dệt may, sản xuất giấy, nhựa và thuốc trừ sâu.

Có điều chế xyanua được không? 

Để điều chế xyanua dựa theo quy trình Andrussow, tức là trong đó hydro xyanua ở thể khí được sản xuất từ amoniac (NH3) và metan (CH4) với sự có mặt của oxy và chất xúc tác bạch kim: 

2CH4 + 2NH3 + 3O2 → 2HCN + 6H2O

Natri xyanua được sản xuất bằng cách cho hydro xyanua (HCN) tác dụng với natri hydroxit (NaCN):

HCN + NaOH → NaCN + H2O

Ứng dụng của Xyanua

Xyanua tuy là chất độc nguy hiểm nhưng nó cũng có nhiều ứng dụng hữu ích nếu được sử dụng đúng cách. Chẳng hạn, xyanua được sử dụng trong sản xuất nhựa, giấy, dệt may và thuốc trừ sâu. 

Xyanua cũng được sử dụng để chiết xuất vàng, mạ điện, làm cứng sắt thép và cô đặc quặng bạc. Ngoài ra, hydro xyanua được sử dụng làm chất hun trùng hoặc tác nhân sử dụng trong sản xuất vũ khí hóa học.

Bao nhiêu gam xyanua có thể giết chết người?

Xyanua là chất độc rất mạnh, chỉ cần lượng chừng 50 mg là có thể giết chết một người.

Cách nhận biết khi bị ngộ độc Xyanua

Xyanua thường gây độc cho con người khi không may tiếp xúc phải. Tuy vậy, người bị ngộ độc cũng có thể không hề hay biết mình đang bị ngộ độc xyanua hay người khác cũng khó có thể nhận biết chất độc này nếu không biết về đặc tính vật lý của nó. Đây là 3 giai đoạn với những chỉ dẫn rõ ràng để người ta dễ dàng nhận ra một trường hợp người bị nhiễm độc xyanua:

• Giai đoạn 1: Là giai đoạn kích động, người bị nhiễm độc xyanua có biểu hiện lo lắng, bồn chồn, thở nhanh, kích động và lú lẫn.
• Giai đoạn 2: Đối tượng nhiễm độc xyanua bắt đầu co giật, khó thở, huyết áp thấp và khó thở, mặt tím tái.
• Giai đoạn 3: Cũng là giai đoạn cuối khi bị nhiễm độc xyanua  trương lực cơ suy giảm và mất hoàn toàn phản xạ, trụy tim, thiếu oxy máu và tử vong.

Nếu phát hiện bất kỳ biểu hiện nào trong 3 giai đoạn trên, nên đưa bệnh nhân đến ngay cơ sở y tế gần nhất càng sớm càng tốt. Nếu để lâu sẽ có nguy cơ tử vong trong vòng 2 giờ. Vì vậy, những người thường xuyên tiếp xúc với hóa chất xyanua cần chú ý các dấu hiệu ban đầu để nhận biết và xử lý sớm chất độc.

Cách sơ cứu khi bị ngộ độc Xyanua

Ngoài ra có thể sơ cứu cho bệnh nhân ngộ độc xyanua bằng cách

– Cho bệnh nhân sử dụng các đồ uống giàu protein, đường glucose như sữa bò để tráng miệng, thực quản, dạ dày và những nơi mà hóa chất xyanua tiếp xúc dựa trên cơ chế hòa tan của nó. Cách này sẽ làm chậm đáng kể quá trình gây ngộ độc, đồng thời bảo vệ các tế bào bằng các liên kết hóa học tạo thành khi phản ứng với xyanua.

– Cho thở bằng khí oxi: bản chất của độc tính xyanua là làm triệt tiêu đi oxy, gây tắt đường thở, bệnh nhân không thể hấp thụ oxy từ bên ngoài môi trường thông qua hô hấp và từ đó gây chết não. Do vậy, việc cung cấp oxy thủ công có thể giúp quá trình này chậm lại. Tuy nhiên, bạn  cần lưu ý nếu chất độc xyanua đưa vào cơ thể qua đường tiếp xúc bằng miệng thì cần tránh hô hấp nhân tạo vì người sơ cứu sẽ có khả năng bị nhiễm hoặc phơi nhiễm với chất độc này.

– Sử dụng các hợp chất khác để sơ cứu (nếu có) như amyl nitrit, xanh methylen, natri nitrit và natri thiosunfat 25%.

Làm cách nào để giảm tiếp xúc với xyanua?

Khi đã biết sự nguy hiểm của Xyanua là gì, điều đầu tiên bạn nghĩ tới là làm cách nào để tránh xa khỏi chất độc gây chết người này. Vậy làm cách nào tránh tiếp xúc với Xyanua?

Nếu bạn làm việc trong lĩnh vực sản xuất, trồng trọt, khai thác mỏ, kiểm soát dịch hại, luyện thép hoặc sắt, hãy hỏi người giám sát của bạn về khả năng tiếp xúc với xyanua trong môi trường làm việc. Chủ lao động của bạn sẽ phải cung cấp cho bạn thông tin về các hóa chất nguy hiểm tại nơi làm việc. Họ phải đào tạo cho bạn về cách xử lý phù hợp. 

Nếu bạn là người có hút thuốc thì tuyệt đối không hút thuốc ở những nơi kín, như ô tô của bạn, hoặc gần gia đình hay con cái của bạn. 

Bạn cũng nên tránh ăn hạt mơ, hạt đào, và hạt táo để ngăn ngừa ngộ độc xyanua 

Có thể bạn quan tâm:

Thủy ngân là gì? Dấu hiệu nhận biết nhiễm độc thủy ngân và tác hại

Chất tinh khiết là gì? Top 3 điều cần biết về chất tinh khiết

Nạn nhân có thể sống sót khi nhiễm độc không?

Trước khi dùng thuốc giải độc xyanua, bệnh nhân phải được đưa ra khỏi khu vực bị ô nhiễm, cởi quần áo và rửa bằng xà phòng và nước. Nếu không may ăn phải muối xyanua, than hoạt tính có thể ngăn chặn sự hấp thụ qua đường tiêu hóa.

Xử trí ngộ độc xyanua dựa trên nguyên tắc đảo ngược hoặc thay thế liên kết xyanua với cytochrome a3. 

Hiện nay, có 2 phương thức điều trị nhiễm độc xyanua chính: bộ thuốc giải độc xyanua và hydroxocobalamin.

Mặc dù khả năng phục hồi sau khi bị nhiễm độc xyanua là rất hiếm, nhưng nạn nhân vẫn có thể sống sót khi tiếp xúc với chất độc xyanua dưới mức gây tử vong, do nuốt phải, hít phải khói hoặc tiếp xúc với các sản phẩm có chứa xyanua. Tuy nhiên, sẽ để lại nhiều biến chứng về sức khỏe khá nghiêm trọng.

Mức xử phạt đối với hành vi buôn bán và sử dụng xyanua trái phép

Bộ luật hình sự Việt Nam đã quy định, người nào vi phạm quy định về quản lý việc sản xuất, trang bị, sử dụng, bảo quản, lưu giữ, vận chuyển hoặc mua bán chất độc như xyanua có thể bị phạt tù từ 1 năm đến 5 năm. Việc sử dụng chất độc xyanua gây ảnh hưởng đến sức khỏe hoặc gây tử vong cho người khác có thể nhận khung hình phạt cao nhất là tử hình

Trên đây là một số kiến thức hữu ích về chất độc Xyanua. Mong rằng bài viết sẽ giúp bạn đọc phòng tránh những tác hại nguy hiểm của xyanua trên thực tế và có hướng xử lý kịp thời khi không may bị nhiễm độc xyanua.