Văn nghị luận là một thể loại văn rất quan trọng trong chương trình môn Ngữ văn ở bậc Trung học phổ thông. Bài viết dưới đây sẽ giới thiệu cụ thể văn nghị luận là gì cũng như các loại văn nghị luận để các bạn và các em học sinh cùng tham khảo.
Tóm tắt
Văn nghị luận là gì?
Văn nghị luận là một thể loại văn mà trong bài tác giả dùng chủ yếu các lý lẽ, các dẫn chứng sau đó tiến hành lập luận chỉ ra các những điểm nhấn nhằm xác định cho người đọc, người nghe thấy được tư tưởng, quan điểm của mình gửi gắm vào tác phẩm.
Đặc điểm của một bài văn nghị luận
Mỗi bài văn nghị luận đều có chứa những luận điểm, luận cứ, lập luận:
– Luận điểm là ý kiến đưa ra thể hiện tư tưởng, quan điểm trong bài văn, đoạn văn nghị luận đó.
– Trong luận điểm lại có các luận cứ. Vậy thì luận cứ trong văn nghị luận là gì? Luận cứ là những dẫn chứng và lí lẽ nhằm sáng tỏ luận điểm.
– Lập luận là cách tổ chức và vận dụng lí lẽ, dẫn chứng sao cho từng luận điểm được nổi bật và có sức thuyết phục. Lập luận bao gồm các cách quy nạp, diễn dịch, phân tích, so sánh, tổng hợp sao cho luận điểm đưa ra trở nên hợp lý, không thể bác bỏ.
Bố cục của bài văn nghị luận
Bố cục của một bài văn nghị luận sẽ gồm có:
Đặt vấn đề (mở bài)
Giới thiệu về vấn đề, tầm quan trọng của vấn đề đó, nêu được những luận điểm cơ bản cần giải quyết.
Giải quyết vấn đề (thân bài)
Tiến hành triển khai các luận điểm, dùng các dẫn chứng và lập luận để thuyết phục người đọc, người nghe theo quan điểm đã trình bày.
Kết thúc vấn đề (kết bài)
Khẳng định tầm quan trọng cũng như là ý nghĩa của vấn đề đã nêu.
Các thể loại văn nghị luận
Trong chương trình môn Ngữ Văn ở trung học phổ thông thì các loại văn nghị luận gồm có:
Nghị luận xã hội
Văn nghị luận xã hội là gì?
– Nghị luận về một sự việc hoặc hiện tượng trong đời sống.
– Nghị luận về một vấn đề tư tưởng hoặc một đạo lí.
– Nghị luận về một vấn đề được đặt ra trong văn học.
Nghị luận văn học
Nghị luận văn học gồm có:
– Nghị luận về một đoạn thơ.
– Nghị luận về truyện.
Các phương pháp làm một bài văn nghị luận
Giải thích
– Giải thích trong văn nghị luận là việc làm cho người đọc hiểu rõ được tư tưởng, đạo lí, phẩm chất cần được giải thích nhằm nâng cao nhận thức, bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm.
Phân tích
Phân tích là cách chia đối tượng thành nhiều yếu tố bộ phận để đi sâu xem xét thật toàn diện cả về nội dung và hình thức của đối tượng.
Chứng minh
Chứng minh tức là ta dùng những bằng chứng chân thực, đã được công nhận để chứng tỏ đối tượng.
So sánh
So sánh là đặt đối tượng vào cùng một bình diện, đánh giá trên cùng một bộ tiêu chí, từ đó nêu rõ quan điểm, ý kiến của người viết.
Bình luận
Muốn bình luận trong bài văn nghị luận chúng ta cần trình bày rõ ràng, trung thực vấn đề được bình luận, đề xuất và chứng tỏ được ý kiến đánh giá là xác đáng.
Bác bỏ
Chúng ta nêu ý kiến sai trái, sau đó phân tích, khẳng định ý kiến đúng; nêu từng phần ý kiến sai rồi bác bỏ từng phần.
Các biện pháp tu từ và tác dụng của nó trong môn Ngữ Văn THPT
Cách viết một bài văn, đoạn văn nghị luận xã hội
Như đã nêu ở trên, một bài văn nghị luận xã hội gồm 3 dạng là:
– Nghị luận về một sự việc hoặc hiện tượng trong đời sống.
– Nghị luận về một vấn đề tư tưởng hoặc một đạo lí.
– Nghị luận về vấn đề được đặt ra trong tác phẩm văn học.
Chúng ta sẽ bắt đầu tìm hiểu cách làm của từng dạng trên.
Cách làm bài nghị luận về vấn đề tư tưởng hoặc một đạo lí
Các bước làm:
Bước 1: Giải thích
Đây là phần trả lời cho câu hỏi là gì, thế nào, biểu hiện cụ thể… Trước hết, chúng ta cần tìm và giải thích nghĩa của các từ được coi là từ khóa; nếu đặt nó vào hoàn cảnh cụ thể trong câu nói thì nó biểu hiện ý nghĩa gì. Sau đó rút ra ý nghĩa chung của tư tưởng, quan điểm của tác giả về vấn đề được nêu ra.
Bước 2: Phân tích
Phân tích và chứng minh các mặt đúng của tư tưởng, đạo lý đó.
Bước 3: Mở rộng
Bác bỏ bằng cách lật ngược lại vấn đề vừa bàn luận, nếu vấn đề đó là đúng thì đưa ra mặt trái của vấn đề. Ngược lại, nếu vấn đề này sai hãy lật ngược bằng cách bảo vệ cái đúng cũng có nghĩa là phủ định cái sai.
Bước 4: Đánh giá, bình luận
Đánh giá vấn đề nêu ra đúng hay sai, có còn phù hợp với thời đại ngày nay hay không, có tác động thế nào đến cá nhân tác giả, ảnh hưởng thế nào đến xã hội nói chung.
Bước 5: Ý nghĩa, bài học được rút ra
Đầu tiên đó là bài học rút ra cho chính bản thân. Tiếp theo, đối với những người xung quanh và xã hội thì bài học nhận thức ở đây là gì, từ đó thuyết phục mọi người cùng áp dụng và hành động.
Cách làm văn nghị luận sự việc, hiện tượng đời sống
Các bước làm bài văn nghị luận về một sự việc và hiện tượng đời sống
Bước 1: Giải thích
Tìm và giải nghĩa những từ khóa mà đề bài đưa ra. Tuy nhiên có những sự việc xảy ra phổ biến như tai nạn giao thông hay nói tục chửi thề… thì đó là những sự việc hiển nhiên nên không cần giải thích.
Bước 2: Nêu hiện trạng đang diễn ra
Dựa vào thực tế đời sống để bắt đầu trả lời các câu hỏi sự việc, hiện tượng này xuất hiện ở đâu, xuất hiện thời gian nào, quy mô nào, đối tượng là ai, mức độ ảnh hưởng ra sao…
Bước 3: Giải thích nguyên nhân
Nêu thực trạng và nguyên nhân của hiện tượng:
– Nguyên nhân khách quan (tác động từ bên ngoài như nhà nước, pháp luật, xã hội…)
– Nguyên nhân chủ quan (do nhận thức, thói quen của con người…).
Bước 4: Đánh giá hậu quả xấu hoặc kết quả tốt
Dù là hiện tượng tích cực hay là tiêu cực thì đều dẫn đến một kết quả hay hậu quả tương ứng.
Bước 5: Giải pháp
Dựa vào phần đánh giá bên trên để đưa ra giải pháp phù hợp. Đối với hậu quả thì đưa ra giải pháp mạnh mẽ để ngăn chặn; nếu là kết quả thì khuyến khích, cổ vũ, khích lệ để phát triển.
Cách làm bài nghị luận về một vấn đề xã hội rút ra trong tác phẩm văn học
Đây là dạng bài nói về một vấn đề xã hội hay một triết lí nhân văn sâu sắc nào đó được rút ra từ trong một tác phẩm văn học nghệ thuật. Đây là một dạng đề tổng hợp đòi hỏi các em học sinh phải có kiến thức cả về văn học và đời sống.
Với đề bài như thế này thì sẽ có 2 bước thực hiện:
Bước 1: Tóm tắt, nêu nội dung chính của vấn đề xã hội được đặt ra.
Bước 2: Tiến hành các thao tác nghị luận xã hội như đã được hướng dẫn bên trên tùy thuộc xem đó là tư tưởng đạo lí hoặc hiện tượng đời sống.
Lưu ý khi viết bài văn nghị luận xã hội
– Phát huy mọi kiến thức, trong nhà trường cũng như trong cuộc sống để so sánh, vận dụng vào bài viết sao cho phong phú, sâu sắc, đầy đủ nhất.
– Phải chủ động và mạnh dạn trong khi viết bài, vì không giống với nghị luận văn học mà người viết có thể dựa vào bài học có sẵn, hoặc là được thầy cô giáo hướng dẫn, bài nghị luận xã hội buộc người viết phải chủ động đề xuất ý kiến của mình, có thể đúng hay chưa đúng, miễn là nó thuyết phục được người đọc bằng những lí lẽ xác đáng.
– Dạng câu hỏi nghị luận xã hội trong bài thi thường chỉ được tối đa 3 điểm, nên dung lượng bài viết không nên quá dài. Thí sinh cần phải chú ý thời gian để không bị phân tán tư tưởng ảnh hưởng đến phần bài làm khác.
Cách thực hiện bài văn nghị luận văn học
Cách viết bài văn nghị luận về thơ
Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ tức là trình bày nhận xét, đánh giá của người viết về nội dung, nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ ấy. Hình thức chính của kiểu bài nghị luận này là phân tích, bình giảng.
Mở bài
Giới thiệu tác giả cùng tác phẩm và đưa ra ý kiến khái quát nhất thể hiện cảm nhận và suy nghĩ về đoạn thơ, bài thơ.
Thân bài
Tiến hành triển khai hệ thống luận điểm của bài viết. Các luận điểm cần được sắp xếp theo trình tự hợp lí, có hệ thống, đảm bảo tính liên kết.
Kết bài
Khẳng định giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ; từ đó nhấn mạnh ý nghĩa của đoạn thơ, bài thơ đó đối với sự nghiệp sáng tác của tác giả, đối với nền văn học nước nhà…
Cách thực hiện một bài văn nghị luận về tác phẩm truyện
Các hình thức nghị luận về tác phẩm truyện khá phong phú:
– Phân tích tác phẩm truyện; phân tích nhân vật; phân tích đặc điểm nội dung, nghệ thuật của tác phẩm truyện…
– Phát biểu cảm nghĩ của bản thân về tác phẩm đó.
– Bình luận về tác phẩm truyện đó.
Dàn ý của bài viết:
– Mở bài: Giới thiệu cơ bản về tác giả và tác phẩm. Nêu ý kiến đánh giá chung về tác phẩm truyện được nghị luận.
– Thân bài: Xây dựng hệ thống luận điểm của bài văn nghị luận về tác phẩm truyện.
Trong quá trình triển khai luận điểm, cần sử dụng hệ thống luận cứ phong phú, xác đáng nhằm tăng thêm độ tin cậy và sức thuyết phục cho những ý kiến về tác phẩm.
– Kết bài: Nêu khái quát những nhận định, đánh giá chung về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích).
Trên đây là tổng hợp của Palada.vn về các kiến thức trọng tâm về văn nghị luận là gì cùng với cách làm các dạng bài văn nghị luận. Chúc các em luôn học tốt và đạt được những kết quả cao nhất.
